สวนสมุนไพรในบ้าน

ความห่วงใยในสุขภาพที่เพิ่มขึ้นหลังเกิดภาวะโรคระบาด เป็นแรงบันดาลใจสำคัญให้คนทั่วโลกหันมาสนใจการจัดสวนในบ้านให้เป็นทั้งแหล่งอาหารและแหล่งรวมสมุนไพร ที่มีสรรพคุณช่วยบำรุงรักษาร่างกายให้สมบูรณ์แข็งแรง และผ่อนคลายความเครียด สำหรับคนที่อยากเริ่มต้นสร้างสรรค์พื้นที่สีเขียวในบ้าน ให้เป็นทั้งสวนสวย สวนกินได้ และสวนสมุนไพรเพื่อสุขภาพ แต่ยังไม่รู้จะเริ่มตรงไหน เรามีแนวทางที่เป็นประโยชน์และทำได้จริงไม่ยากมาแนะนำ

เริ่มต้นด้วยการเลือกสไตล์สวนที่ชอบ

สวนเป็นเรื่องของรสนิยมและความพึงพอใจ รูปแบบจึงสำคัญเป็นอันดับแรก เพราะหากเราขาดพืชผักชนิดใดไป ที่ไม่สามารถปลูกเอง เรายังสามารถออกไปหาซื้อมาทดแทนได้ แต่ทัศนียภาพของสวน ซึ่งต้องเห็นทุกวัน หากเป็นแบบที่ไม่ต้องใจ ย่อมไม่สามารถหาซื้อมาทดแทน โดยรูปแบบที่ชอบจะเป็นตัวกำหนดชนิดต้นไม้ที่ปลูก ถ้าเลือกสวนสไตล์ทรอปิคัล ที่มีร่มเงา ก็ต้องเลือกพันธุ์ไม้ประเภทที่ทนร่ม ไม่เหมาะกับการปลูกผักกินใบ หรือไม้ดอก ถ้าชอบสวนโปร่งๆ ที่มีแสงแดดส่องถึง เช่น สวนสไตล์อังกฤษที่จัดวางองค์ประกอบเลียนแบบธรรมชาติ หรือสวนสไตล์ฝรั่งเศสที่มีลักษณะกึ่งเป็นทางการ ก็ต้องเลือกชนิดของต้นไม้ที่ให้อารมณ์โปร่งสบายตา ไม้ที่ชอบแดดจัด และมีสีสันสวยงาม ถ้าชอบสวนโมเดิร์นก็ต้องเลือกฟอร์มและการจัดวางต้นไม้ที่ให้ความรู้สึกเรียบ เส้นสายที่ดูเป็นระเบียบชัดเจน

วางผังภูมิทัศน์เพื่อเลือกชนิดของพืชที่ต้องการให้เหมาะกับลักษณะพื้นที่และแสงแดด

พึงระลึกไว้เสมอว่า เราสามารถปรับปรุงสภาพดินและควบคุมปริมาณน้ำในสวนของเราได้ แต่เราไม่สามารถควบคุมแสงสว่างในสวนให้มีมากขึ้นได้ทำได้แค่ลดแสงให้น้อยลง ถ้าต้องการปลูกพืชที่ต้องการแดดจัด จึงต้องวางแผนเรื่องทิศทางแสงแดด ไม่ว่าจะเป็นตำแหน่งตัวบ้าน หรือตำแหน่งไม้ยืนต้นที่จะทำให้เกิดร่มเงา อันเป็นอุปสรรคในการทำสวนกินได้ หรือสวนสมุนไพร ที่ส่วนใหญ่จะเป็นไม้แดด พื้นที่สวนผักและสมุนไพรควรอยู่ทิศตะวันออก ไม่มีร่มเงามาบดบังในช่วงเช้าถึงเที่ยง

การทำรายการพืช จัดกลุ่มตามรูปแบบการใช้งาน เพื่อวางตำแหน่งในการปลูก

เริ่มต้นด้วยการทำรายการพืชที่ชอบ และตามด้วยรายการพืชที่ต้องการปลูกเพื่อกินและใช้เป็นยา โดยพิจารณาจากเมนูอาหารที่ทำบ่อย ไลฟ์สไตล์ของครอบครัว และความต้องการด้านสุขภาพ ขั้นแรกเราก็จะได้รายการต้นไม้ที่ประกอบด้วย ไม้ประดับ ไม้ที่เป็นอาหาร และสมุนไพร จากนั้นก็นำมาจัดกลุ่มโดยพิจารณาความเหมาะสมว่า พืชชนิดใดเหมาะเป็นไม้ให้ร่มเงา ชนิดใดเป็นไม้พุ่มสูงสำหรับบังสายตา ชนิดใดเป็นไม้พุ่มเตี้ย และไม้คลุมดิน โดยเคล็ดลับในการเลือกคือ ควรเลือกไม้กินได้หรือสมุนไพรที่สวยพอจะเป็นไม้ประดับได้ด้วย และเลือกพืชที่มีอายุยืนยาว จะได้ลดภาระในการดูแลหรือปลูกทดแทน

สมุนไพรและพืชผักที่น่าปลูก

คนรักสวนมือใหม่อาจมีคำถามในใจว่า ในสวนสมุนไพรผสมผสานควรมีต้นอะไรบ้าง เพราะรู้จักชนิดของต้นไม้ไม่หลากหลายพอ ไม่กล้าจัดสวนเอง เรามีพืชที่น่าสนใจ ปลูกไม่ยาก เหมาะกับมือใหม่ ดังนี้

• สมุนไพรคู่ครัวไทย ได้แก่ ขิง ข่า กระชาย ขมิ้น ตะไคร้ มะกรูด มะนาว หอม กะเพรา โหระพา สะระแหน่ ผักชี ขึ้นฉ่าย ผักชีลาว ผักชีฝรั่ง ยี่หร่า ผักแพว เนียมหูเสือ
• สมุนไพรฝรั่ง ได้แก่ โรสแมรี่ ไธม์ ออริกาโน พาร์สลี่ย์ มินต์ ทารากอน ลาเวนเดอร์ หญ้าหวาน โหระพาฝรั่ง เลมอนบาล์ม มาร์จอแรม
• พืชผักบำรุงสุขภาพ ปลูกง่าย และทนร่ม ได้แก่ คะน้าเม็กซิกัน ผักกูด พริกไทย ชะพลู วอเตอร์เครส ผักหวานบ้าน
• ไม้ดอกกินได้และสมุนไพร ได้แก่ เก๊กฮวย อัญชัน ดาหลา แค ฟ้าทะลายโจร

พิจารณาสรรพคุณสมุนไพรที่ปลูก จากความจำเป็นด้านสุขภาพ

โดยแบ่งตามกลุ่มอาการ ได้แก่ กลุ่มยาลดไขมันในเส้นเลือด กลุ่มยารักษาโรคผิวหนัง ผื่นคัน กลากเกลื้อน กลุ่มพืชหอม เป็นยาบำรุงหัวใจ กลุ่มถ่ายพยาธิ กลุ่มยาถ่าย กลุ่มยาแก้ท้องขึ้น ท้องอืด ท้องเฟ้อ กลุ่มยาแก้บิด ท้องเดินท้องร่วง โรคกระเพาะ กลุ่มยาขับเสมหะ แก้ไอ กลุ่มยาแก้ไข้ ลดความร้อน กลุ่มยาแก้อ่อนเพลีย บำรุงกำลัง บำรุงธาตุ กลุ่มยาแก้อาเจียนกลุ่มยาขับปัสสาวะ กลุ่มยาขับน้ำนม กลุ่มยากล่อมประสาท ทำให้นอนหลับ กลุ่มยากันหรือแก้เลือดออกตามไรฟัน กลุ่มยาลดความดันโลหิตสูง กลุ่มยารักษาริดสีดวงทวาร กลุ่มยาแก้ปวดฟัน กลุ่มสมุนไพรแก้มะเร็ง กลุ่มพืชถอนพิษ กลุ่มยาแก้โรคเรื้อน กลุ่มยารักษา เหา หิด กลุ่มยารักษาโรคน้ำกัดเท้า กลุ่มยารักษาหูด กลุ่มสมุนไพรไล่ยุงหรือฆ่าแมลง กลุ่มยาขับประจำเดือน กลุ่มยารักษาเบาหวาน กลุ่มสมุนไพรแก้ฟกช้ำ ปวดข้อ เส้นพิการ กลุ่มรักษาตา คางทูม แก้ปวดหู และ สมุนไพรให้สีแต่งอาหาร  

วิธีปลูกแบบผสมผสาน

เมื่อคัดสรรชนิดของพืชทำเป็นหมวดหมู่ชัดเจนแล้ว การปลูกแบบผสมผสานที่มีเป้าหมายคือ สวยงาม ดูแลง่าย ใช้งานสะดวก ก็ทำได้ไม่ยาก เริ่มจากการกำหนดหน้าตาสวนที่อยากได้ แบ่งพื้นที่ออกเป็นโซนต่างๆตามลักษณะสภาพแสง เพื่อที่จะได้จัดกลุ่มไม้ที่ปลูกให้เหมาะกับแต่ละโซน การพิจารณาลักษณะของดินหรือวัสดุปลูก รวมถึงความชื้น โดยในโซนเดียวกันก็ต้องเลือกชนิดของพืชที่ชอบลักษณะดินคล้ายๆกัน เช่น พวกสมุนไพรฝรั่ง ส่วนใหญ่จะชอบดินที่ระบายน้ำได้ดีมากและชอบแดดปานกลาง ก็จัดกลุ่มปลูกไว้ในโซนเดียวกัน พวกผักกินใบและสมุนไพรคู่ครัวไทยส่วนใหญ่จะชอบดินที่อุดมสมบูรณ์ มีความชื้นสูง ชอบแดดจัด แต่ไม่ทนร้อน และถ้าเป็นพืชดอก หรือพืชกินผล พวกนี้จะต้องการแดดจัด และต้องการแมลงผสมเกสร ก็ต้องให้อยู่ในโซนที่ได้แดดเต็มที่และหลีกเลี่ยงยาฆ่าแมลง หัวใจสำคัญคือ ต้องจัดกลุ่มพืชที่ชอบสภาพการปลูกแบบเดียวกันเอาไว้ด้วยกัน หากต้องการแทรกพืชที่ต้องการสภาพดินหรือความชื้นที่ต่างกัน ควรเลี้ยงบางต้นไว้ในกระถาง ไม่ปลูกลงดินโดยตรง ส่วนพืชอายุสั้น ควรมีพื้นที่ขยายพันธุ์ต้นใหม่มาเปลี่ยนให้สวนดูสวยอยู่เสมอ .

…………

Growing culinary herbs and medicinal herbs in your home garden is a smart move for those who really care for good health. However, herbal garden can also be ornamental garden with good landscape ideas and good taste. With good botanical knowledge for good planting combination, you’ll find that not only many of the herbal plants are useful, but they are also drop-dead gorgeous that are perfect gifts for your health and your heart.

อ้างอิง http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_200.htm