ย้อนไปในวัยเยาว์ คงมีใครหลายคนเคยลิ้มรสน้ำหวานดอกไม้…หยดละอองหวานใสจากปลายเกสรดอกเข็ม ดอกไม้พื้นถิ่นที่คนไทยทั่วทุกภาคต่างคุ้นเคยกันดี แม้ในยุคปัจจุบันที่มลพิษในอากาศและสิ่งแวดล้อมทำให้ผู้คนไม่กล้าลองลิ้มชิมรสพืชพรรณใดที่ขึ้นอยู่ตามข้างทางได้อย่างวางใจเช่นยุคก่อน แต่สีสันสดใสของดอกเข็มหลากสายพันธุ์ก็ยังมีประดับอยู่ตามบ้านเรือนและถนนหนทางดาษดื่น จนบางครั้งก็ถูกตีค่าว่าเป็นเพียง…ดอกไม้ริมทาง ทั้งที่ความจริงแล้ว ดอกเข็มนั้นมีคุณค่าและความหมายลึกซึ้งในด้านความเชื่อถือศรัทธามาแต่โบราณ ตามความเชื่อว่าบ้านใดปลูกเข็มไว้ประจำบ้าน จะทำให้มีความฉลาดเฉียบแหลม เพราะเข็มคือสิ่งที่มีความแหลมคม คนไทยจึงใช้ดอกเข็มในพิธีไหว้ครู เพื่อจะได้เป็นนักปราชญ์ที่มีสติปัญญาฉลาดเฉียบแหลม และการที่เกสรดอกเข็มมีรสหวานนั้น ก็อุปมาได้กับวิชาความรู้ที่จะให้ประโยชน์กับชีวิตทำให้ชีวิตมีความสดชื่นเหมือนรสหวานของดอกเข็ม นอกจากนี้ยังใช้ดอกเข็มเป็นเครื่องบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และพิธีทางศาสนาได้เป็นสิริมงคลยิ่งนัก
พวงมาลัยดอกเข็มแดงล้วนเป็นองค์ประกอบที่มีความสำคัญยิ่งสำหรับการไหว้ครูในแวดวงของชาวนาฏศิลป์ เพราะเป็นเครื่องบูชาพระพิราพ ซึ่งเป็นปางดุร้ายของพระศิวะ เหมือนกับพระอุมาที่มีปางเจ้าแม่กาลี พระพิราพถือเป็นเทพเจ้าแห่งความตายและสงคราม แต่อีกด้านหนึ่งก็เป็นผู้ให้ชีวิตและปัดเป่าโรคภัยได้ เหตุที่นับถือว่าพระพิราพเป็นครูในวงการนาฏศิลป์และดนตรีนั้น เริ่มมาจากในประเทศอินเดีย ซึ่งเชื่อว่าพระพิราพเป็นผู้ให้กำเนิดท่ารำที่เรียกว่า “วิจิตรตาณฑวะ” อันเป็นท่ารำท่าหนึ่งใน 108 ท่ารำของพระศิวะ จึงถือว่าเป็น “นาฏราช” ที่หมู่นาฏศิลป์อินเดียให้ความเคารพเกรงกลัว เพราะเป็นทั้งครูและเทพที่บันดาลความเป็นความตายได้
การปลูกเข็มเพื่อเป็นสิริมงคลแก่บ้านและผู้อาศัย ควรให้คนที่ให้ความสำคัญกับการศึกษาเล่าเรียนเป็นผู้ลงมือปลูก เพราะเชื่อว่าจะทำให้เกิดสิริมงคลแก่ผู้อยู่อาศัย ทิศที่เหมาะแก่การปลูกคือ ทิศตะวันออก โดยสามารถนำไปปลูกเป็นแนวรั้วได้ หากจะเคลื่อนย้ายหรือปลูกลงดิน ควรทำในวันพุธ ไม้ชนิดนี้จึงจะให้ผลในทางมงคลมากยิ่งขึ้น
ต้นเข็มเป็นพรรณไม้ยืนต้นมีพุ่มขนาดเล็กจนถึงขนาดกลาง ขนาดลำต้นมีความสูงประมาณ 3-5 เมตร เป็นไม้ที่ปลูกง่าย ทนทาน ไม่ต้องดูแลรักษามาก ลักษณะใบมีขนาดและรูปร่างแตกต่างกันตามชนิดพันธุ์ ออกดอกเป็นช่อ ออกตรงส่วนยอดซึ่งมีก้านดอกชูไว้ ภายในช่อประกอบด้วยดอกเล็กๆลักษณะเป็นหลอดเล็ก ๆ ซึ่งมีกลีบอยู่ส่วนบน ประมาณ 4-5 กลีบ กลีบเล็กแหลม ลักษณะดอกและสีสันมีความหลากหลาย ทั้งแดง เหลือง ขาว ชมพู ส้ม จะเจริญได้ดีในแสงแดดจัด หรือกลางแจ้ง ต้องการปริมาณน้ำปานกลาง สามารถทนต่อความแห้งแล้ง ชอบดินร่วนซุย ดินร่วนปนทราย มีความชุ่มชื้น ขยายพันธ์ได้โดยการปักชำ การเพาะเมล็ด การตอน วิธีที่ได้ผลดีและนิยมกัน คือ การปักชำและการตอน
สิ่งที่หลายคนอาจไม่รู้เกี่ยวกับดอกเข็มคือ ดอกไม้ชนิดนี้สามารถนำมาเป็นอาหารรับประทานได้ ส่วนใหญ่จะนิยมนำมาชุบแป้งทอด ทานเป็นเครื่องเคียงกับน้ำพริก รากของเข็มขาวมีรสหวาน มีสรรคุณทางยาคือช่วยแก้โรคตา และช่วยเจริญอาหาร ส่วนรากของเข็มแดงนั้นช่วยแก้เสมหะ แก้กำเดา บำรุงไฟธาตุ และแก้บวม
การเลือกปลูกดอกไม้ชนิดใดในบ้านเพื่อให้เกิดความสวยงามย่อมขึ้นอยู่กับรสนิยม แต่หากพิจารณาถึงประโยชน์และคุณค่าตามคติความเชื่อแล้ว คงไม่น่าแปลกใจอีกต่อไป ที่เราจะเห็นดอกเข็มเป็นหนึ่งในไม้ยอดนิยมตลอดกาลสำหรับบ้านคนไทย
ชื่อวิทยาศาสตร์ Ixora chinensis lamk.
ตระกูล RUBIACEAE
เรียบเรียง: วีร์วิศ
All Rights Reserved
